Πόλεις των πριμαρολίων: Κλωστές, λιμάνια και χειρονομίες από το μέλλον

Κείμενο

Τα ταξίδια, οι ιστορίες, οι ανθρώπινες σχέσεις, οι περιπλανήσεις, οι αφηγήσεις, οι σημαντικότερες αποφάσεις και επαναστάσεις συνδέονται και συνδέουν. Είναι υπερσύνδεσμοι νοήματος, κόμβοι πληροφορίας, τροχιές εμπειρίας, κόμποι συνοχής και πίστης: ανάμεσα τους μυριάδες συνδυασμοί νημάτων δημιουργούν το υφαντό της εξέλιξης. Η ετυμολογική σχέση μεταξύ κειμένου (text) και υφαντού (textile) προέρχεται από το λατινικό (υφαίνω, πλέκω) και αναδεικνύει μια βαθύτερη ραχοκοκαλιά αυτών των δύο αρχέγονων διαδικασιών: της ύφανσης και της γραφής. Ο Βρετανός ανθρωπολόγος Tim Ingold (2007, 69) μας υπενθυμίζει πως «όπως η σαΐτα του υφαντή κινείται μπρος-πίσω ξεδιπλώνοντας το υφάδι, έτσι και η πένα του συγγραφέα κινείται πάνω κάτω αφήνοντας ένα ίχνος μελανιού πίσω της». Ο λόγος υφαίνεται με ποικίλους τρόπους, αποκτά νόημα ως κείμενο. Ένα κείμενο-υφαντό νοήματος μέσα από λέξεις-κλωστές όπου το νήμα της σκέψης μας ξεδιπλώνεται και χωρικοποιείται. Η ίδια η επικοινωνία μπορεί να ιδωθεί ως ένα εν εξελίξει δυναμικό υφαντό όπου οι κατάλληλες λέξεις-νήματα κωδικοποιούνται και αποκωδικοποιούνται. Αδιαμφισβήτητα, η ύφανση και η κλωστή αποτελεί μια διαδικασία και μεταφορά με πολιτικές προεκτάσεις (βλ. επίσης Jefferies, 2017, 61-73). O Μανώλης Αναγνωστάκης αναδεικνύει την σημασία και το δυνητικό των λέξεων στον στίχο του «σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις – να μην τις παίρνει ο άνεμος» (2000, 159), αλλά πιθανώς οπτικοποιεί και ένα εν δυνάμει δίκτυο νοημάτων/νημάτων μεταξύ των εντοπισμένων πια λέξεων.
Στην φετινή έκθεση τέχνης και φεστιβάλ, το αποτελεί μια αφετηρία δημιουργίας και ενεργοποίησης της μνήμης και του μέλλοντος. Οι λέξεις και τα νήματα αποτελούν δομικές μονάδες για ταξίδια, αφηγήσεις και ποικίλες επαναστάσεις. Οι ιστορίες και οι πράξεις υφαίνονται στον χώρο και την μνήμη. Ας σκεφτούμε για λίγο τα ευρωπαϊκά λιμάνια της σταφίδας. Η επικοινωνία, η κινητικότητα και η ανταλλαγή – στοιχεία του DNA της διαδικασίας των Πριμαρολίων – μπορούν να καθρεφτιστούν σε κάθε ένα από αυτά. Τα καράβια των πριμαρολίων γεφύρωσαν κόσμους διαπερνώντας ως κλωστές την βελόνα της ιστορικής στιγμής – κατά τον ίδιο τρόπο που και σήμερα ο οργανισμός Πριμαρόλια δικτυώνει και δικτυώνεται, υφαίνοντας μέσω σύγχρονης τέχνης και επιστήμης το τοπικό με το διεθνές. Πάτρα, Αίγιο, Λονδίνο, Άμστερνταμ, Μασσαλία, Τεργέστη, Αμβούργο, Οδησσός: οι πόλεις των πριμαρολίων είναι πόλεις της ανταλλαγής, της εξωστρέφειας, του πολιτισμού, της πολυπολιτισμικότητας και των ιδεών.

[…] Στην Ερσίλια, για να οριοθετήσουν τις σχέσεις που στηρίζουν την ζωή της πόλης, οι κάτοικοι τραβάνε κλωστές ανάμεσα στις γωνίες των σπιτιών, άσπρες ή μαύρες ή γκρίζες ή ασπρόμαυρες ανάλογα αν δηλώνουν σχέσεις συγγένειας, συναλλαγής, εξουσίας, εκπροσώπησης. Όταν οι κλωστές γίνουν πολλές και δεν μπορεί κανείς να περάσει ανάμεσά τους, οι κάτοικοι φεύγουν, τα σπίτια ξεμοντάρονται∙ μένουν μονάχα οι κλωστές και τα στηρίγματα των κλωστών […]

Το πολυβραβευμένο έργο Αόρατες Πόλεις (1972) του Ιταλού δοκιμιογράφου Ίταλο Καλβίνο ανέδειξε την πολύπλευρη σημασία των πόλεων ως δίκτυα εμπειριών, φαντασίας και δομών κατανόησης επηρεάζοντας την λογοτεχνία, την πολεοδομία, την αρχιτεκτονική, την φιλοσοφία, την τέχνη και την επιστήμη. Μέσα από 55 ονόματα φανταστικών πόλεων με γυναικεία ονόματα, ο Καλβίνο αναφέρει το παράδειγμα της Ερσίλιας, μιας πόλης που προσδιορίζεται από ένα πυκνό δίκτυο κλωστών που χαρτογραφούν τις ανθρώπινες σχέσεις και ανταλλαγές. Οι κάτοικοι αφήνουν κάθε φορά την πόλη και τις κλωστές στα στηρίγματα να δείχνουν αυτό που πραγματοποιήθηκε. Ως εκ τούτου, υπάρχουν πολλές Ερσίλιες και στο παράδειγμα των Πριμαρολίων. Κάθε Σεπτέμβρη, η σταφίδα δημιουργούσε ξανά και ξανά ποικίλες σχέσεις και ανταλλαγές μεταξύ ανθρώπων, επαγγελμάτων, αντικειμένων, λιμανιών, πλοίων. Στον 21ο αιώνα, ο οργανισμός Πριμαρόλια ενεργοποιεί μέσα από την σύγχρονη τέχνη και την ιστορική έρευνα αυτό το δίκτυο στον φυσικό και εικονικό χώρο, σε μια εποχή πιο δικτυωμένη από ποτέ. Δεν θα βρει κάποιος στοιχεία για τις πόλεις των πριμαρολίων, καθώς παρά το γεγονός πως βρίσκονται εκεί πραγματικοί και παλλόμενοι οργανισμοί του καθημερινού, κρύβουν εντέχνως την κοινή κλωστή της σταφίδας και των ιστοριών της που τις ενώνει – ομοιάζουν κατά κάποιο τρόπο με τις Αόρατες Πόλεις του Καλβίνο. Η νέα ματιά δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάδειξή τους.
Ακολουθώντας τις επιτυχημένες εκθέσεις με αφετηρία τον καρπό (2019) και τις κινητικότητες (2020), το 2021 ο χώρος του κήπου της Χαρτοποιίας υποδέχεται την 3η έκθεση σύγχρονης τέχνης υπό τον τίτλο A Stitch in Time Saves Nine – Μια βελονιά στην ώρα της, με 3 προσκεκλημένους καλλιτέχνες να γεφυρώνουν την ύφανση, το κείμενο, το σώμα, την μνήμη και το ιστορικό αρχείο μέσα από ψηφιακές, επιτελεστικές και ποιητικές παρεμβάσεις. Σε πολλές ενδιαφέρουσες περιπτώσεις στην μεταπολεμική σύγχρονη τέχνη, το ίδιο το κείμενο, η γλώσσα αλλά και οι κλωστές και τα υφαντά αποτέλεσαν ζωτικά στοιχεία του έργου τέχνης. Εφήμερες κειμενικές προβολές και εγκαταστάσεις στον δημόσιο χώρο, ψηφιακή ποίηση, επαυξημένα υφαντά ως αντικείμενα και συμμετοχικές διαδικασίες σε performances έχουν αναδείξει την ποιητική, πολιτική σημασία των λέξεων και νημάτων.
Ένα ταξίδι, μια ιστορία, ένα βήμα, μια βελονιά στην ώρα της μας γλυτώνει από εννιά. Μια βελονιά που έρχεται να αναδείξει την στιγμιαία χειρονομία συνοχής του εδώ και του μακρινού, του παρελθοντικού τραύματος και του μελλοντικού εαυτού, του διαιρεμένου κοινωνικού σώματος ή δύο εποχών. Τα φετινά έργα της Μαρίας Βαρελά, της Μυρτώς Ξανθοπούλου, και του Γιάννη Παππά, με αφετηρία το δυνητικό του πολιτισμού της σταφίδας, αποτελούν μια υπενθύμιση δημιουργίας, δράσης, ενεργοποίησης σε καιρούς πανδημικούς για το σώμα και την σκέψη. Με την ευχή το μήνυμά μας να συνεχίζει να διαπερνά την καρφίτσα σε εποχές-λαβυρίνθους.


Βιβλιογραφία

Ingold, T. (2007). Lines: A Brief History. London: Routledge.
Jefferies, J. (2018). Ravelling and Unravelling: Myths of Europe, Texts, Textiles and Political Metaphors. Σε Κυπριανίδου, Ε. (επ.) Weaving Culture in Europe. Αθήνα: Εκδόσεις Νήσος, σελ. 61-73.
Αναγνωστάκης, M. (2000). Τα Ποιήματα. 1941-1971. Αθήνα: Εκδόσεις Νεφέλη.
Καλβίνο, Ι. (1972 [2009]). Οι Αόρατες Πόλεις. Μτφ. Χρυσοστομίδης, Α., Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτης.